Marathi Test - 6

संधी:

• वाक् + निश्चय यात पहिल्या शब्दाचा शेवटचा वर्ण हा व्यंजन आहे आणि दुसऱ्या शब्दाचा पहिला वर्ण हा अनुनासिक आहे.
• संधी होतांना पहिले व्यंजन ज्या वर्गातील आहे, त्या वर्गातील अनुनासिक हे हे त्या व्यंजनाबद्दल येते.
• नियम- पहिल्या पाच वर्गातील कोणत्याही व्यंजनापुढे अनुनासिक आल्यास पहिल्या व्यंजनाबद्दल त्याचाच वर्गातील अनुनासिक व्यंजन येऊन संधी होतो, याला अनुनासिक संधी असे म्हणतात.

संधी: वाङ्निश्चय
संधी विग्रह:  वाक् + निश्चय = क् + न् = ङ् + न्

शब्द- सज्जन
संधीविग्रह- सत् + जन = सज्जन (त् + ज = सज्जन )

व्याख्या- संधी:

जोडशब्द तयार करतांना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्या दोन्हीबद्दल एक वर्ण तयार होतो. वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकाराला ‘संधी' असे म्हणतात.

व्यंजनसंधी- जवळ जवळ येणाऱ्या या दोन वर्णांपैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल तर त्याला व्यंजनसंधी असे म्हणतात.

उदा. सत् + चित = सच्चित( त् + च = सच्चित )

प्रस्तुत संधी मध्ये जवळ येणाऱ्या या दोन वर्णांपैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने आहेत म्हणून या शब्दाचा संधी प्रकार ‘व्यंजन संधी’ हा आहे.

Additional Informationस्वरसंधी- एकमेकांच्या शेजारी येणारे वर्ण हे जर स्वरांनी जोडले असतील तर त्यांना स्वरसंधी असे म्हणतात.स्वर + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते.

• उदा. कवि = ईश्वर = कवीश्वर (इ + ई = ई)

विसर्गसंधी- एकत्र येणाऱ्या वर्णातील पहिला विसर्ग व दुसरा वर्ण व्यंजन किंवा स्वर असेल तर तेव्हा त्यास विसर्ग संधी असे म्हणतात. विसर्ग + व्यंजन किंवा विसर्ग + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते. 

• उदा. तपः + धन = तपोधन

संधी: मराठी व्याकरणात एकापुढे एक आलेले स्वर, व्यंजने, विसर्ग जोडणे यांना ‘संधी' असे म्हणतात. संधीचे ३ प्रकार आहेत.

1. स्वरसंधी
2. व्यंजनसंधी
3. विसर्गसंधी

व्यंंजन संधी: पहिल्या पाच वर्गांपैकी (क वर्ग, च वर्ग, त वर्ग, त वर्ग, प वर्ग) अनुनासिकाखेरीज कोणत्याही व्यंजनात पुढे कठोर व्यंजन आल्यास पहिल्या व्यंजनाबद्दल त्याच वर्गातील पहिले कठोर व्यंजन येऊन संधी होतो.
शब्द: शरत्काल
संधी विग्रह: शरद् + काल = द् + क् = त् + क् = त्क

अशाप्रकारे शरत्काल का संधीचा विग्रह शरद् + काल हा होईल.
इतर तिन्ही ही पर्याय हे व्याकरणिकदृष्ट्या चुकीची आहेत.

1. स्वर संधी
2. व्यंजन  संधी
3. विसर्ग संधी

स्वर संधी- जवळ येणारे वर्ण जर स्वर असतील, तर त्यास ‘स्वरसंधी' असे म्हणतात.
उदा. ग्रंथ + आलय = ग्रंथालय

Important Points 

• स्वर संधीचेही बरेच प्रकार पडतात. त्यातीलच योग्य पर्याय असलेला प्रकार आपण पाहूयात.
• स्वर संधीतील एक नियम असे सांगतो की 'अ' किंवा ‘आ' पुढे ‘ए' किंवा ‘ऐ’ स्वर आल्यास दोहोंबद्दल ‘ऐ’ येतो, ‘ओ'  किंवा ‘औ’ ह्र स्वर आल्यास दोहोंबद्दल ‘औ' येतो.
• वन + औषधी यातील वन या शब्दातील 'अ' व औषधी या शब्दातील 'औ' यांची संधी होऊन दोहोंबद्दल 'औ' येईल. 

अशाप्रकारे योग्य संधी वनौषधी (अ + औ = औ) अशी होईल.

Additional Information 
व्यंजन संधी - व्यंजन + स्वर किंवा व्यंजन + व्यंजन असतात तेव्हा त्यांना व्यंजन संधी म्हणतात. 
उदा. जगत् + नाथ = जगन्नाथ

विसर्ग संधी - एकत्र येणाऱ्या वर्णातील पहिला  वर्ण विसर्ग व दुसरा वर्ण व्यंजन अथवा स्वर असेल तेव्हा त्यांना विसर्गसंधी म्हणतात. 
उदा. उष: + काल = उष:काल

1. स्वर संधी
2. व्यंजन  संधी
3. विसर्ग संधी

 
विसर्ग संधी- ज्यावेळी एकत्र येणाऱ्या वर्णांपैकी एक व्यंजन व दुसरा स्वर किंवा व्यंजन असतो, तेव्हा त्या संधीला विसर्गसंधी असे म्हणतात.
नियम- विसर्गाच्या मागे अ हा स्वर आणि पुढे मृदू व्यंजन आल्यास विसर्गाचा उ होतो आणि तो मागील अ मध्ये मिसळून त्याचा ओ होतो.

संधी- अधोवदन 
संधी विग्रह- अध: + वदन = अ + विसर्ग + व = अ + उ = ओ = अधोवदन
अशाप्रकारे स्पष्टीकरणावरुन लक्षात येते की प्रस्तुत संधी ही विसर्ग संधी आहे.

Additional Information 
स्वर संधी- जवळ येणारे वर्ण जर स्वर असतील, तर त्यास ‘स्वरसंधी' असे म्हणतात.
उदा. ग्रंथ + आलय = ग्रंथालय

व्यंजन संधी- एकमेकांजवळ येणाऱ्या वर्णांपैकी एक व्यंजन व दुसरा स्वर असेल तेव्हा व्यंजन संधी होते.
उदा. जगत् + नाथ = जगन्नाथ

1. स्वर संधी
2. व्यंजन  संधी
3. विसर्ग संधी

स्वर संधी- जवळ येणारे वर्ण जर स्वर असतील, तर त्यास ‘स्वरसंधी' असे म्हणतात.
उदा. ग्रंथ + आलय = ग्रंथालय

अशाप्रकारे एकमेकांशेजारी येणारे वर्ण हे जर स्वरांनी जोडले असतील तर त्यांना स्वर संधी असे म्हणतात.

Additional Informationव्यंजन संधी- एकमेकांजवळ येणाऱ्या वर्णांपैकी एक व्यंजन व दुसरा स्वर असेल तेव्हा व्यंजन संधी होते.
उदा. जगत् + नाथ = जगन्नाथ

विसर्ग संधी- ज्यावेळी एकत्र येणाऱ्या वर्णांपैकी एक व्यंजन व दुसरा स्वर किंवा व्यंजन असतो, तेव्हा त्या संधीला विसर्गसंधी असे म्हणतात.
उदा. मन: + बल = मनोबल

संधी: मराठी व्याकरणात एकापुढे एक आलेले स्वर, व्यंजने, विसर्ग जोडणे यांना ‘संधी' असे म्हणतात. 
संधीचे ३ प्रकार आहेत.

1. स्वरसंधी
2. व्यंजनसंधी
3. विसर्गसंधी

व्यंजन संधी: पहिल्या पाच वर्गांपैकी (क वर्ग, च वर्ग, त वर्ग, त वर्ग, प वर्ग) अनुनासिकाखेरीज कोणत्याही व्यंजनात पुढे कठोर व्यंजन आल्यास पहिल्या व्यंजनाबद्दल त्याच वर्गातील पहिले कठोर व्यंजन येऊन संधी होतो.

शब्द: क्षुत्पीडा
संधी विग्रह: क्षुध + पीडा = ध् + प् = त् + प् = त्प्
अशाप्रकारे क्षुत्पीडा ही व्यंजन संधी आहे.

1. स्वर संधी
2. व्यंजन  संधी
3. विसर्ग संधी

स्वर संधीतही प्रकार पडतात. 
नियम- ए, ऐ, ओ, औ स्वरांपुढे कोणताही स्वर आला तर त्याबद्दल अनुक्रमे अय, आय, अव, आव अशी संधी होऊन त्यातील पुढील स्वर मिळून ती अक्षरे पूर्ण होतात.

अशाप्रकारे गो + ईश्वर ची योग्य संधी गवीश्वर अशी होईल.

बोलीभाषेत कित्येकदा वर्ण एकमेकात मिसळतात व नवीन रुपे तयार होतात.

उदा.

• आलो + आहे = आलोय.
• नको + आहे = नकोय.
• गेला + आहात = गेलाहात = गेलात.