Self Studies

Sanskrit Language Test - 15

Result Self Studies

Sanskrit Language Test - 15
  • Score

    -

    out of -
  • Rank

    -

    out of -
TIME Taken - -
Self Studies

SHARING IS CARING

If our Website helped you a little, then kindly spread our voice using Social Networks. Spread our word to your readers, friends, teachers, students & all those close ones who deserve to know what you know now.

Self Studies Self Studies
Weekly Quiz Competition
  • Question 1
    5 / -1

    Directions For Questions

    निर्देशः अधोलिखितेषु गद्याशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पत्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत

    कश्चन् महावृक्षः आसीत्। तत्र कश्चन् काकः पत्न्या सह वसति स्म। तस्य एव वृक्षस्य कोटरे कश्चन् कृष्णसर्पः अपि वसति स्म। यदा काकी प्रसूता भवति तदा कृष्णसर्पः तस्याः शावकान् खादति स्म। एतेन काकः काकी च महत् दुःखम् अनुभवतः स्म।

    अतः एकदा काकः स्वमित्रस्य श्रृगालस्य समीपं गत्वा उक्तवान् "भो मित्र! सः कृष्णसर्पः कथञ्चित् वध्यः। भवान् कमपि उपायं विचारयतु" इति। श्रृगालः एकं उपायं चिन्तितवान्। तत् श्रुत्वा काकः बहु सन्तुष्टः। तदन्तरं काकः उड्डयनं कुर्वन् नगरम् आगतवान्। तत्र महाराजस्य प्रासादस्य सरोवरे अन्तः पुरस्त्रियः जलक्रीडायां मग्नाः आसन्। तासां वस्त्राणि आभरणानि च सरोवरस्य सोपानेषु स्थापितानि आसन्।

    काकः तत्र गतवान्। एकं सुवर्णहारं स्वीकृत्य अरण्याभिमुखं प्रस्थितवान्। तत् दृष्ट्वा राजभटाः काकम् अनुसृतवन्तः। काकः अरण्यम् आगत्य महावृक्षस्य कोटरे तं हारं पातितवान्, स्वयं दूरं गतवान् च। राजभटाः तत्र आगतवन्तः। कोटरे ते हारं दृष्टवन्तः। तदा तत्र स्थितः कृष्णसर्पः कोपेन बहिः आगतवान्। राजभटाः दण्डप्रहारेण तं मारितवन्तः। हारं च नीतवन्तः। तदन्तरं काकः पत्न्या सह सुखेन जीवितवान्।

    ...view full instructions

    काकः कुत्र वसति स्म?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर : कौआ कहाँँ रहता था?

    • उत्तर के लिए गद्यांश की महत्वपूर्ण पंक्तियाँँ : 
      • कश्चन् महावृक्षः आसीत्। तत्र कश्चन् काकः पत्न्या सह वसति स्म।
    • हिंदी अर्थ -
      • कोई तो महावृक्षः था।वह एक कौआ अपनी पत्नी के साथ रहता था। 

    अतः स्पष्ट है, "महावृक्षे" यह इस प्रश्न का सही उत्तर है। 

    गद्यांश का हिंदी भाषांतर : 

    कोई तो महावृक्षः था।वह एक कौआ अपनी पत्नी के साथ रहता था। उसी वृक्ष के डोली में एक काला साप भी रहता था। जब मादा कौआ प्रसूत हुई तब काला कौआ उसके बच्चोंं को खाता था। इस से कौआ और मादा कौआ बडे दुख का अनुभव करते थे।

    इस लिए एकदा कौआ अपने मित्र सियार के पास जा के बोला - "अरे मित्र, उस कृष्णसर्पः को किसी प्रकार मारना चाहिए। आप किसी उपाय के बारे में सोचे। सियार ने एक उपाय सोचा। वह सुनकर कौआ अत्यंत प्रसन्न हुआ। उसके बाद कौआ उडकर नगर में आया। वहाँँ महाराज के प्रासाद के सरोवर में अन्तःपुर की स्त्रियाँँ जलक्रीडा में मग्न थी। उन के वस्त्र और अलंकार सरोवर के पंक्तियोंं पर रखे थे।

    कौआ वहाँँ गया। एक सुवर्णहार ले कर अरण्य की दिशा से निकला। वह देखकर राजा के सैनिकोंं ने कौए का अनुगमन किया। कौए ने अरण्य में आ कर महावृक्ष के डोली में हार गिराया, और स्वयं दूर गया। राजा के सैनिक वहाँँ आये। डोली में उन्होंं ने हार देखा। तब वहाँँ रहने वाला कृष्णसर्प गुस्से से बाहर आया। राजा के सैनिकोंं ने दण्ड से उसे मारा और हार ले गये। उस के बाद कौआ अपनी पत्नी के साथ सुख से रहने लगा।

  • Question 2
    5 / -1

    Directions For Questions

    निर्देशः अधोलिखितेषु गद्याशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पत्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत

    कश्चन् महावृक्षः आसीत्। तत्र कश्चन् काकः पत्न्या सह वसति स्म। तस्य एव वृक्षस्य कोटरे कश्चन् कृष्णसर्पः अपि वसति स्म। यदा काकी प्रसूता भवति तदा कृष्णसर्पः तस्याः शावकान् खादति स्म। एतेन काकः काकी च महत् दुःखम् अनुभवतः स्म।

    अतः एकदा काकः स्वमित्रस्य श्रृगालस्य समीपं गत्वा उक्तवान् "भो मित्र! सः कृष्णसर्पः कथञ्चित् वध्यः। भवान् कमपि उपायं विचारयतु" इति। श्रृगालः एकं उपायं चिन्तितवान्। तत् श्रुत्वा काकः बहु सन्तुष्टः। तदन्तरं काकः उड्डयनं कुर्वन् नगरम् आगतवान्। तत्र महाराजस्य प्रासादस्य सरोवरे अन्तः पुरस्त्रियः जलक्रीडायां मग्नाः आसन्। तासां वस्त्राणि आभरणानि च सरोवरस्य सोपानेषु स्थापितानि आसन्।

    काकः तत्र गतवान्। एकं सुवर्णहारं स्वीकृत्य अरण्याभिमुखं प्रस्थितवान्। तत् दृष्ट्वा राजभटाः काकम् अनुसृतवन्तः। काकः अरण्यम् आगत्य महावृक्षस्य कोटरे तं हारं पातितवान्, स्वयं दूरं गतवान् च। राजभटाः तत्र आगतवन्तः। कोटरे ते हारं दृष्टवन्तः। तदा तत्र स्थितः कृष्णसर्पः कोपेन बहिः आगतवान्। राजभटाः दण्डप्रहारेण तं मारितवन्तः। हारं च नीतवन्तः। तदन्तरं काकः पत्न्या सह सुखेन जीवितवान्।

    ...view full instructions

    वृक्षस्य कोटरे कः वसति स्म?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर : वृक्ष के डोली में कौन रहता था?

    • उत्तर के लिए गद्यांश की महत्वपूर्ण पंक्तियाँँ : 
      • तस्य एव वृक्षस्य कोटरे कश्चन् कृष्णसर्पः अपि वसति स्म।
    • हिंदी अर्थ -
      • उसी वृक्ष के डोली में एक काला साप भी रहता था। 

    अतः स्पष्ट है, "सर्पः" यह इस प्रश्न का सही उत्तर है। 

    Additional Informationकठिन शब्द - 

    कोटरे - डोली में

  • Question 3
    5 / -1

    Directions For Questions

    निर्देशः अधोलिखितेषु गद्याशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पत्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत

    कश्चन् महावृक्षः आसीत्। तत्र कश्चन् काकः पत्न्या सह वसति स्म। तस्य एव वृक्षस्य कोटरे कश्चन् कृष्णसर्पः अपि वसति स्म। यदा काकी प्रसूता भवति तदा कृष्णसर्पः तस्याः शावकान् खादति स्म। एतेन काकः काकी च महत् दुःखम् अनुभवतः स्म।

    अतः एकदा काकः स्वमित्रस्य श्रृगालस्य समीपं गत्वा उक्तवान् "भो मित्र! सः कृष्णसर्पः कथञ्चित् वध्यः। भवान् कमपि उपायं विचारयतु" इति। श्रृगालः एकं उपायं चिन्तितवान्। तत् श्रुत्वा काकः बहु सन्तुष्टः। तदन्तरं काकः उड्डयनं कुर्वन् नगरम् आगतवान्। तत्र महाराजस्य प्रासादस्य सरोवरे अन्तः पुरस्त्रियः जलक्रीडायां मग्नाः आसन्। तासां वस्त्राणि आभरणानि च सरोवरस्य सोपानेषु स्थापितानि आसन्।

    काकः तत्र गतवान्। एकं सुवर्णहारं स्वीकृत्य अरण्याभिमुखं प्रस्थितवान्। तत् दृष्ट्वा राजभटाः काकम् अनुसृतवन्तः। काकः अरण्यम् आगत्य महावृक्षस्य कोटरे तं हारं पातितवान्, स्वयं दूरं गतवान् च। राजभटाः तत्र आगतवन्तः। कोटरे ते हारं दृष्टवन्तः। तदा तत्र स्थितः कृष्णसर्पः कोपेन बहिः आगतवान्। राजभटाः दण्डप्रहारेण तं मारितवन्तः। हारं च नीतवन्तः। तदन्तरं काकः पत्न्या सह सुखेन जीवितवान्।

    ...view full instructions

    काकस्य मित्रं कः आसीत्?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर : कौए का मित्र कौन था?

    • उत्तर के लिए गद्यांश की महत्वपूर्ण पंक्तियाँँ : 
      • अतः एकदा काकः स्वमित्रस्य श्रृगालस्य समीपं गत्वा उक्तवान्।
    • हिंदी अर्थ -
      • इस लिए एकदा कौआ अपने मित्र सियार के पास जा के बोला।

    अतः स्पष्ट है, "श्रृगालः" यह इस प्रश्न का सही उत्तर है। 

  • Question 4
    5 / -1

    Directions For Questions

    निर्देशः अधोलिखितेषु गद्याशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पत्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत

    कश्चन् महावृक्षः आसीत्। तत्र कश्चन् काकः पत्न्या सह वसति स्म। तस्य एव वृक्षस्य कोटरे कश्चन् कृष्णसर्पः अपि वसति स्म। यदा काकी प्रसूता भवति तदा कृष्णसर्पः तस्याः शावकान् खादति स्म। एतेन काकः काकी च महत् दुःखम् अनुभवतः स्म।

    अतः एकदा काकः स्वमित्रस्य श्रृगालस्य समीपं गत्वा उक्तवान् "भो मित्र! सः कृष्णसर्पः कथञ्चित् वध्यः। भवान् कमपि उपायं विचारयतु" इति। श्रृगालः एकं उपायं चिन्तितवान्। तत् श्रुत्वा काकः बहु सन्तुष्टः। तदन्तरं काकः उड्डयनं कुर्वन् नगरम् आगतवान्। तत्र महाराजस्य प्रासादस्य सरोवरे अन्तः पुरस्त्रियः जलक्रीडायां मग्नाः आसन्। तासां वस्त्राणि आभरणानि च सरोवरस्य सोपानेषु स्थापितानि आसन्।

    काकः तत्र गतवान्। एकं सुवर्णहारं स्वीकृत्य अरण्याभिमुखं प्रस्थितवान्। तत् दृष्ट्वा राजभटाः काकम् अनुसृतवन्तः। काकः अरण्यम् आगत्य महावृक्षस्य कोटरे तं हारं पातितवान्, स्वयं दूरं गतवान् च। राजभटाः तत्र आगतवन्तः। कोटरे ते हारं दृष्टवन्तः। तदा तत्र स्थितः कृष्णसर्पः कोपेन बहिः आगतवान्। राजभटाः दण्डप्रहारेण तं मारितवन्तः। हारं च नीतवन्तः। तदन्तरं काकः पत्न्या सह सुखेन जीवितवान्।

    ...view full instructions

    काकः राजसरोवरसोपानतः किं गृहीतवान्?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर : कौए ने शाही सरोवर की सीढ़ियों से क्या लिया?

    • उत्तर के लिए गद्यांश की महत्वपूर्ण पंक्तियाँँ : 
      • तासां वस्त्राणि आभरणानि च सरोवरस्य सोपानेषु स्थापितानि आसन्। काकः तत्र गतवान्। एकं सुवर्णहारं स्वीकृत्य अरण्याभिमुखं प्रस्थितवान्।

    • हिंदी अर्थ -
      • उन के वस्त्र और अलंकार सरोवर के पंक्तियोंं पर रखे थे। कौआ वहाँँ गया। एक सुवर्णहार ले कर अरण्य की दिशा से निकला। 

    अतः स्पष्ट है, "सुवर्णहारम्" यह इस प्रश्न का सही उत्तर है। 

    Additional Informationकठिन शब्द -

    सोपानेषु - पंक्तियों पर, सीढियों पर

  • Question 5
    5 / -1

    Directions For Questions

    निर्देशः अधोलिखितेषु गद्याशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पत्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत

    कश्चन् महावृक्षः आसीत्। तत्र कश्चन् काकः पत्न्या सह वसति स्म। तस्य एव वृक्षस्य कोटरे कश्चन् कृष्णसर्पः अपि वसति स्म। यदा काकी प्रसूता भवति तदा कृष्णसर्पः तस्याः शावकान् खादति स्म। एतेन काकः काकी च महत् दुःखम् अनुभवतः स्म।

    अतः एकदा काकः स्वमित्रस्य श्रृगालस्य समीपं गत्वा उक्तवान् "भो मित्र! सः कृष्णसर्पः कथञ्चित् वध्यः। भवान् कमपि उपायं विचारयतु" इति। श्रृगालः एकं उपायं चिन्तितवान्। तत् श्रुत्वा काकः बहु सन्तुष्टः। तदन्तरं काकः उड्डयनं कुर्वन् नगरम् आगतवान्। तत्र महाराजस्य प्रासादस्य सरोवरे अन्तः पुरस्त्रियः जलक्रीडायां मग्नाः आसन्। तासां वस्त्राणि आभरणानि च सरोवरस्य सोपानेषु स्थापितानि आसन्।

    काकः तत्र गतवान्। एकं सुवर्णहारं स्वीकृत्य अरण्याभिमुखं प्रस्थितवान्। तत् दृष्ट्वा राजभटाः काकम् अनुसृतवन्तः। काकः अरण्यम् आगत्य महावृक्षस्य कोटरे तं हारं पातितवान्, स्वयं दूरं गतवान् च। राजभटाः तत्र आगतवन्तः। कोटरे ते हारं दृष्टवन्तः। तदा तत्र स्थितः कृष्णसर्पः कोपेन बहिः आगतवान्। राजभटाः दण्डप्रहारेण तं मारितवन्तः। हारं च नीतवन्तः। तदन्तरं काकः पत्न्या सह सुखेन जीवितवान्।

    ...view full instructions

    'शिशून्' इति पदस्य समानार्थकं पदं अनुच्छेदात् चित्वा लिखत 
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर : 'शिशून्' इस पद का समानार्थी शब्द गद्यांश से चुनकर लिखिए

    • 'शिशून्' इस शब्द का अर्थ 'छोटे बच्चों को' यह होता है। इस अर्थ से मिलनेवाला शब्द गद्यांश में 'शावकान्' यह है। 
    • अतः स्पष्ट है, "शावकान्" यह इस प्रश्न का सही उत्तर है। 

    Additional Information

    ​विकल्पोंं में दिए हुए अन्य शब्दोंं के समानार्थी शब्द :

    • वृद्धान् - जरठान्। 
    • पुत्रान् - दारकान्। 
    • मूर्खान् - मूढान्। 
  • Question 6
    5 / -1

    Directions For Questions

    अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां समीचीनानि उत्तराणि देयानि -

    एकस्मिन ग्रामे एक निर्धनः कृषकः वसति स्म। स स्वल्पभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। परन्तु तस्य प्रतिवेशी विस्तृतभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। अस्मात् कारणादेव प्रतिवेशी धनवान् आसीत् । सः स्वं कृषिकार्य नाकरोत्। तस्य क्षेत्रे श्रमिकाः कार्य कुर्वन्ति स्म। प्रतिवेशिमनसि धनाढ्यतायाः अहंकारः संजातः। सः प्रायशः निर्धन-कृषकस्यापमानं करोति स्म। अनेन प्रतिवेशिनः व्यवहारेण निर्धनः कृषकः दुःख्यभवत्। एकदा खिन्नमनसा स्वक्षेत्रेष्वभ्रमत्। तेन एकः जनः स्वक्षेत्रे मूर्च्छितावस्थायां दृष्टः। कृषकेण मूर्च्छितजनस्य जलबिन्दुभिः सेचनं कृतं। कृषकस्य तत्प्रयासेन मूर्च्छितजनः संज्ञा लब्धवान्।

    ...view full instructions

    स्वल्पभूखण्डस्य स्वामी कः आसीत्?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर - छोटी जमीन का मालिक कौन था?

    स्पष्टीकरण :-

    प्रस्तुत प्रश्न में छोटी जमीन अर्थात 'स्वल्प भूखण्ड' का स्वामी कौन है, यह पूछा गया है। इसका उत्तर 'निर्धन: कृषक:' अर्थात 'गरीब किसान' यह है।

    गद्यांश में गरीब किसान छोटी जमीन का मालिक कहा गया है और उसका पडोसी बडी जमीन का मालिक कहा गया है

    Additional Information

    गद्यांश का हिंदी भाषांतर -

    एक गाँँव में एक गरीब किसान रहता था। वह छोटी जमीन का मालिक था। किंतु उसका पडोसी बड़ी जमीन का मालिक था। इसी कारण से पडोसी धनिक था। वह खुद कृषिकार्य नहीं करता था। उसके खेती में मजदूर काम करते थे। पड़ोसी के मन में धनिकता का अहंकार उत्पन्न हुआ। वह हमेशा गरीब किसान का अपमान करता था | इस पडोसी के व्यवहार से गरीब किसान दु:खी हुआ।

    एक दिन वह अपने जमीन में दु:खी मन से घूम रहा था। उसने एक आदमी को अपने जमीन में मूर्च्छित अवस्था में देखा। किसान ने मूर्च्छित आदमी के उपर पानी छिड़का। किसान के उस कोशिश से मूर्च्छित आदमी को होश आया।

  • Question 7
    5 / -1

    Directions For Questions

    अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां समीचीनानि उत्तराणि देयानि -

    एकस्मिन ग्रामे एक निर्धनः कृषकः वसति स्म। स स्वल्पभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। परन्तु तस्य प्रतिवेशी विस्तृतभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। अस्मात् कारणादेव प्रतिवेशी धनवान् आसीत् । सः स्वं कृषिकार्य नाकरोत्। तस्य क्षेत्रे श्रमिकाः कार्य कुर्वन्ति स्म। प्रतिवेशिमनसि धनाढ्यतायाः अहंकारः संजातः। सः प्रायशः निर्धन-कृषकस्यापमानं करोति स्म। अनेन प्रतिवेशिनः व्यवहारेण निर्धनः कृषकः दुःख्यभवत्। एकदा खिन्नमनसा स्वक्षेत्रेष्वभ्रमत्। तेन एकः जनः स्वक्षेत्रे मूर्च्छितावस्थायां दृष्टः। कृषकेण मूर्च्छितजनस्य जलबिन्दुभिः सेचनं कृतं। कृषकस्य तत्प्रयासेन मूर्च्छितजनः संज्ञा लब्धवान्।

    ...view full instructions

    कृषकः कस्य व्यवहारेण दुःखी अभवत् ?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर - किसान किस के व्यवहार से दु:खी हुआ?

    स्पष्टीकरण 

    गरीब किसान का पड़ोसी धनिक होने के कारण अहंकारी था। इसलिए वह सदा गरीब किसान का अपमान करता था। अपने पड़ोसी के इस व्यवहार से किसान दु:खी होता था। अतः इस प्रश्न का उत्तर है, प्रतिवेशिनः व्यवहारेण अर्थात पड़ोसी के व्यवहार से।

    Additional Information इस प्रश्न में कस्य यह प्रश्नार्थक सर्वनाम का षष्ठी का रूप प्रयुक्त है। षष्ठी का उपयोग संबंध दर्शाने के लिए होता है। अतः कस्य इस प्रश्न से प्रतिवेशिन: इस शब्द का बोध होता है। प्रतिवेशिन् इस इन्नन्त शब्द का प्रतिवेशिन: यह षष्ठी विभक्ति एकवचन का रूप है।

  • Question 8
    5 / -1

    Directions For Questions

    अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां समीचीनानि उत्तराणि देयानि -

    एकस्मिन ग्रामे एक निर्धनः कृषकः वसति स्म। स स्वल्पभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। परन्तु तस्य प्रतिवेशी विस्तृतभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। अस्मात् कारणादेव प्रतिवेशी धनवान् आसीत् । सः स्वं कृषिकार्य नाकरोत्। तस्य क्षेत्रे श्रमिकाः कार्य कुर्वन्ति स्म। प्रतिवेशिमनसि धनाढ्यतायाः अहंकारः संजातः। सः प्रायशः निर्धन-कृषकस्यापमानं करोति स्म। अनेन प्रतिवेशिनः व्यवहारेण निर्धनः कृषकः दुःख्यभवत्। एकदा खिन्नमनसा स्वक्षेत्रेष्वभ्रमत्। तेन एकः जनः स्वक्षेत्रे मूर्च्छितावस्थायां दृष्टः। कृषकेण मूर्च्छितजनस्य जलबिन्दुभिः सेचनं कृतं। कृषकस्य तत्प्रयासेन मूर्च्छितजनः संज्ञा लब्धवान्।

    ...view full instructions

    प्रतिवेशिमनसि इत्यत्र कः समासः विद्यते -
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर - प्रतिवेशिमनसि इस शब्द में कौन सा समास है?

    स्पष्टीकरण - यह षष्ठी तत्पुरुष समास का उदाहरण है। षष्ठी तत्पुरुष यह विभक्ति तत्पुरुष के उपप्रकारोंं में से एक है।

    तत्पुरुष समास में उत्तरपद प्रधान होता है तथा विभक्ति तत्पुरुष समास में अर्थ के अनुसार उचित विभक्ति वाले शब्द के साथ समास किया जाता है। 

    प्रतिवेशिमनसि इस सामासिक शब्द का अर्थ पडोसी के मन में ऐसा है। पडोसी के यह अर्थ षष्ठी विभक्ति का अस्तित्व दर्शाता है। पडोसी (प्रतिवेशि) और मन इन दोनों पदोंं में षष्ठी के प्रयोग से संबंध निर्माण हुआ है। अत: प्रतिवेशिमनसि यह षष्ठी तत्पुरुष समास है।

    Additional Informationसमास कार्य में पूर्वपद के विभक्ती का लोप होता है और पूर्वपद - उत्तरपद में संधि होती है।

  • Question 9
    5 / -1

    Directions For Questions

    अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां समीचीनानि उत्तराणि देयानि -

    एकस्मिन ग्रामे एक निर्धनः कृषकः वसति स्म। स स्वल्पभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। परन्तु तस्य प्रतिवेशी विस्तृतभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। अस्मात् कारणादेव प्रतिवेशी धनवान् आसीत् । सः स्वं कृषिकार्य नाकरोत्। तस्य क्षेत्रे श्रमिकाः कार्य कुर्वन्ति स्म। प्रतिवेशिमनसि धनाढ्यतायाः अहंकारः संजातः। सः प्रायशः निर्धन-कृषकस्यापमानं करोति स्म। अनेन प्रतिवेशिनः व्यवहारेण निर्धनः कृषकः दुःख्यभवत्। एकदा खिन्नमनसा स्वक्षेत्रेष्वभ्रमत्। तेन एकः जनः स्वक्षेत्रे मूर्च्छितावस्थायां दृष्टः। कृषकेण मूर्च्छितजनस्य जलबिन्दुभिः सेचनं कृतं। कृषकस्य तत्प्रयासेन मूर्च्छितजनः संज्ञा लब्धवान्।

    ...view full instructions

    'अनेन' इत्यस्मिन् पदे किं प्रातिपदिकम् ?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर - 'अनेन' इस पद में कौन सा प्रातिपदिक है?

    स्पष्टीकरण

    अनेन यह 'इदम्' सर्वनाम शब्द का पुल्लिंग, तृतीया विभक्ति-एकवचन का रूप है। 'यह' इस अर्थ से 'इदम्' सर्वनाम प्रयुक्त होता है | 'एनेन' यह भी इसका वैकल्पिक रूप है।
    Important Points

    इदम् इस सर्वनाम शब्दरूप का पुल्लिंग रूप इस प्रकार है -  

    विभक्ति

    एकवचन

    द्विवचन

    बहुवचन

    प्रथमा

    अयम्

    इमौ

    इमे

    द्वितीया

    इमम्, एनम्

    इमौ, एनौ

    इमान्, एनान्

    तृतीया

    अनेन, एनेन

    आभ्याम्

    एभि:

    चतुर्थी

    अस्मै

    आभ्याम्

    एभ्य:

    पंचमी

    अस्मात्

    आभ्याम्

    एभ्य:

    षष्ठी

    अस्य

    अनयो:,एनयो:

    एषाम

    सप्तमी

    अस्मिन्

    अनयो:,एनयो:

    एषु

    Additional Information

    • प्रातिपदिक शब्द का अर्थ है, मूल शब्द। 
    • 'अर्थवदधातुरप्रत्‍यय: प्रातिपदिकम्' यह सूत्र प्रातिपदिक संज्ञा स्पष्ट करता है।
    • अर्थपूर्ण, जो धातु नहीं है और प्रत्यय भी नहीं है, उस शब्द को प्रातिपदिक संज्ञा है।  
  • Question 10
    5 / -1

    Directions For Questions

    अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां समीचीनानि उत्तराणि देयानि -

    एकस्मिन ग्रामे एक निर्धनः कृषकः वसति स्म। स स्वल्पभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। परन्तु तस्य प्रतिवेशी विस्तृतभूखण्डस्य स्वाम्यासीत्। अस्मात् कारणादेव प्रतिवेशी धनवान् आसीत् । सः स्वं कृषिकार्य नाकरोत्। तस्य क्षेत्रे श्रमिकाः कार्य कुर्वन्ति स्म। प्रतिवेशिमनसि धनाढ्यतायाः अहंकारः संजातः। सः प्रायशः निर्धन-कृषकस्यापमानं करोति स्म। अनेन प्रतिवेशिनः व्यवहारेण निर्धनः कृषकः दुःख्यभवत्। एकदा खिन्नमनसा स्वक्षेत्रेष्वभ्रमत्। तेन एकः जनः स्वक्षेत्रे मूर्च्छितावस्थायां दृष्टः। कृषकेण मूर्च्छितजनस्य जलबिन्दुभिः सेचनं कृतं। कृषकस्य तत्प्रयासेन मूर्च्छितजनः संज्ञा लब्धवान्।

    ...view full instructions

    'अकरोत्' इत्यस्मिन् पदे कः लकारः विद्यते ?
    Solution

    प्रश्न का हिंदी भाषांतर - अकरोत्' इस शब्द में कौन सा लकार प्रयुक्त है?

    स्पष्टीकरण -

    अकरोत्' इस शब्द में 'कृ' (८ वा गण, उभयपदी) यह धातु है। इस शब्द की सिद्धि इस प्रकार है - 

    • डुकृञ् = कृ = कृ + लङ् = कृ + तिप् = कृ + उ + तिप् = कृ + उ + त् = कर् + उ + त् = अकर् + उ + त् = अकर् + ओ + त् = अकरोत्
    • अकरोत् यह लङ् लकार का परस्मैपदी उत्तमपुरुष एकवचन का रूप है।

     

    कृ धातु का लङ्लकार में प्रयोग इस प्रकार है - 

    पुरुष

    एकवचन

    द्विवचन

    बहुवचन

    प्रथमपुरुष

    अकरोत्

    अकुरुताम्

    अकुर्वन्

    मध्यमपुरुष

    अकरोः

    अकुरुतम्

    अकुरुत

    उत्तमपुरुष

    अकरवम्

    अकुर्व

    अकुर्म


    Important Points

    लङ् लकार में धातु के आरंभ में 'अ' यह वर्ण लगाना आवश्यक है। जो धातु उपसर्गसहित होते है, उन में उपसर्ग के बाद 'अ' लगता है और दोनों की संधि होती है। 

    उदाहरणार्थ - नि + अवसत् =  न्यवसत्

    Additional Informationलङ् लकार के प्रत्यय यह है -

    परस्मैपद

    पुरुष

    एकवचन

    द्विवचन

    बहुवचन

    प्रथम पुरुष

    त्

    ताम्

    अन्

    मध्यम पुरुष

    स्

    तम्

    उत्तम पुरुष

    अम्

     

    आत्मनेपद

    पुरुष

    एकवचन

    द्विवचन

    बहुवचन

    प्रथम पुरुष

    त्

    अताम्

    अन्

    मध्यम पुरुष

    थास्

    अथाम्

    ध्वम्

    उत्तम पुरुष

    वहि

    महि

Self Studies
User
Question Analysis
  • Correct -

  • Wrong -

  • Skipped -

My Perfomance
  • Score

    -

    out of -
  • Rank

    -

    out of -
Re-Attempt Weekly Quiz Competition
Self Studies Get latest Exam Updates
& Study Material Alerts!
No, Thanks
Self Studies
Click on Allow to receive notifications
Allow Notification
Self Studies
Self Studies Self Studies
To enable notifications follow this 2 steps:
  • First Click on Secure Icon Self Studies
  • Second click on the toggle icon
Allow Notification
Get latest Exam Updates & FREE Study Material Alerts!
Self Studies ×
Open Now